Հորդառատ դոլարային անձրև՝ Հայաստանի վրա. բողոքե՞նք, թե հարստանանք. Արկադի Գրիգորյան
Հորդառատ դոլարային անձրև՝ Հայաստանի վրա. բողոքե՞նք, թե հարստանանք
Բոլորն ու ամենուրեք խոսում են այն մասին, որ «դոլարի կուրսն ընկել է», այսինքն, դրամն արժևորվել է: Քննարկում են բոլորը, բայց քչերն են փաստարկված մեկնաբանում, թե ինչ է տեղի ունենում իրականում: Եկեք միասին հասկանանք, պատասխանենք հնչող հիմնական հարցերին.
1. «Ինչու՞ է դոլարի կուրսն ընկնում»
Ռուս-ուկրաինական հակամարտության առաջին իսկ օրերից Հայաստանն ընդունեց մեծ թվով ռուսաստանցիների: Նրանք, հիմնականում, բավականին բարեկեցիկ ընտանիքներ են, ովքեր զգալի գումարներ են ծախսում՝ էականորեն նպաստելով հյուրանոցային բիզնեսի, ռեստորան-սրճարանների, մանրածախ առևտրի՝ հետևաբար նաև գյուղմթերքի ու սննդի իրացման աճին: Երկրները տասնամյակներով գովազդային արշավներ են անում այսպիսի արդյունքներ ունենալու համար: Մենք այդ արդյունքն ունենք հիմա:
Բայց: Կա նաև հարցի մյուս կողմը: Մեր երկրի հյուրերը ծախսում են գումարներ, որոնք երկիր են բերում դրսից: Այսինքն ամեն ամիս էական մեծ արտարժույթի ծավալ է սկսել մտնել Հայաստան: 2021 թվականի ապրիլին արտարժույթի ամբողջ ներհոսքը Հայաստան կազմել է 168 միլիոն ԱՄՆ դոլար: Ուզու՞մ եք իմանալ որքան արտարժույթ է մտել մեր երկիր այս ապրիլին: Պինդ բռնվեք: 358 միլիոն ԱՄՆ դոլար կամ կրկնապատիկից ավելի: Պատկերացնու՞մ եք դա ինչ է: Նման պատկեր կունենանք նաև մայիսին. թվերը շուտով կլինեն:
Ինչ է ստացվում. մենք մեզ համար ապրում ու աշխատում ենք, մեկ էլ հանկարծ հանգամանքների բերումով մեր տնտեսության մեջ սկսվում է դոլար լցվել, լցվել բառի բուն իմաստով: Բա ուզում էինք այդքանից հետո դրամը չարժևորվե՞ր: Իհարկե պիտի արժևորվեր. բարձրաձայն կրկնեք «358 միլիոն ԱՄՆ դոլար» արտահայտությունը և ամեն ինչ պարզ կդառնա:
2. «Ինչու՞ Կենտրոնական բանկը չի գնում այդ արտարժույթը, որ կուրսը կայուն լինի»
Դա, առաջին հայացքից, տրամաբանական ճանապարհ է թվում: Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, Կենտրոնական բանկը չի շտապում դա անել: Իմ կարծիքով, ճիշտ է անում:
Կենտրոնական բանկն ինչո՞վ է գնում դոլարը: Այո՛, իր թողարկած դրամով: Հետո ինչ է լինու՞մ: Այո, դրամի քանակը տնտեսության մեջ ավելանում է և գները «թռնում են»: Ձեր բառերով ասած, «դոլարի կուրսը պահենք», որ սարսափելի գնաճ լինի՞:
Իմաստը որն է՞: «Կուրս պահենք», որ մեր երկրի շարքային քաղաքացիներն իրենց առօրյա հոգսերից զատ, անընդհատ բախվեն համատարած թանկացումների՞ խնդրին: Ինչի՞ համար: Մենք ու՞մ կողմից ենք:
3. Բայց չէ՞ որ թանկացող դրամը վնասում է արտահանողներին:
Լու՞րջ: Այո՛ վնասում է, երբ ոչինչ չանես: Բայց էլի եկեք միասին դատենք: Մենք հիմնականում արտահանում ենք սննդամթերք, ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, տեքստիլ, ծխախոտ և այլն: Ուր ենք մեծամասամբ արտահու՞մ: Այո՛, Ռուսաստան: Կարո՞ղ է նվազել այդ արտահանումը, այո՛ կարող է:
Բայց նույն Ռուսաստանի ձեր շուկայի մի մասը հիմա եկել է Երևան և ձեր ապրանքը պատրաստ է գնել դրամով՝ հայաստանյան խանութներից ու ռեստորաններից: Գիտե՞ք ինչ ծավալով, ասեմ՝ ըստ վերևում բերված թվերի՝ ամսական 100 միլիոն դոլարից ավել գումարի չափով: Բա էլ ինչի՞ ենք սպասում: Ի՞նչ անենք, բողոքենք մեր կյանքից ու որ կուրսն ընկե՞լ է, թե՞ հարստանանք: Ես երկրորդ տարբերակի կողմնակիցն եմ:
4. Հիմա ինչ, ոչ մի խնդիր չկա՞:
Կա, իհարկե կա: Այսպես թե այնպես, երբ սովորականից շատ ավելի մեծ ծավալի արտարժույթ է սկսում մտնել երկիր, այն ինչ-որ ձև պետք է կառավարվի: Պատկերացրեք մի առավոտ զարթնել ենք ու Հայաստանում նավթ է սկսել դուրս գալ գետնի տակից, որն ամբողջությամբ գնում են ու մեզ վճարում դոլարով:
Սա մեր այսօրվա իրավիճակին շատ նման է՝ առանց նավթի հատվածի: Ուրեմն մենք էլ պիտի անենք այն, ինչ անում են նավթ արդյունահանող երկրները: Իսկ ի՞նչ են անում այդ երկրները. նրանք բյուջետային կամ այլ մեխանիզմներով հավաքում են այդ դոլարը, ստեղծում ազգային ֆոնդեր և օգտագործում երկարաժամկետ ռազմավարական ծրագրերի համար:
Այս մասին է, որ մենք էլ պիտի սկսենք մտածել:
Մյուս կողմից, հայկական բիզնեսն էլ պիտի կարողանա արդեն ավելի արագ որոշումներ կայացնել, հարմարվել իրականությանը և փորձել շահել այդ իրականությունից: Պետք է արագ լինել:
Օրինակ, վերջին հռետորական հարցս՝ «կուրսն իջել է», ձեր ապրանքների գները ե՞րբ եք պատրաստվում իջեցնել, հարգարժա՛ն գործարարներ: Ու հարցս պատահական չեմ տալիս. առկա խնդրի լուծման մի մեծ շղթա էլ դրանով է իրականում սկսվում:
Ավելին ասեմ, կարծում եմ, մասնավորապես, Գազպրոմ-Արմենիան արդեն կարող է հայտ ներկայացնել կարգավորող մարմնին՝ գազի գինը սպառողների համար մյուս տարվանից իջեցնելու համար:
Արկադի Գրիգորյան
