…Եվ նա նվաճեց աշխարհը
«Երբեք չեմ սիրել պարտվել: Երբեք չեմ կարողացել հաշտվել պարտության հետ: Պարտություններով ու դժվարություններով լի իմ կարիերայի առաջին տարիներին ուղեկցող ողջ դառնությունը եւ ծաղր ու ծանակը ընտանիքիս էին բաժին հասնում… Ամեն անգամ, երբ տուն էի վերադառնում՝ ականջներս դեռ լի հանդիսատեսի աղմուկ-աղաղակով, սուլոցներով ու վիրավորանքներով, ծնողներս իմ կողքին էին՝ պատրաստ լսելու ու մխիթարելու: Կորած է այն մարդը, որ հենարան չունի: Իմ հենարանը իմ ընտանիքն էր՝ մայրս, հայրս, քույրս… Ապրելու համար մի ելք կա միայն. քեզ զիջում են միայն այն դեպքում, երբ քո կարիքն են զգում, իսկ եթե չէ՝ բարի ճանապարհ: Նշանակում է՝ նախ պետք է օգտակար դարձնես քեզ, ապա՝ անհրաժեշտ…»:
«Շառլ Ազնավուրը մեզ ապրեցրել է իր երգերով: Հայկական ծագում ունեցող ներգաղթյալի որդին պետություն էր պետության մեջ, հայրենիք՝ հայրենիքի մեջ…»: Սրանք մեր երկրի անշահախնդիր բարեկամ, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի մեծարանքի խոսքերն են՝ աշխարհին ի լուր հնչեցրած «երգիչների շարքում թագավոր» մեծն շանսոնյեին դեպի անմահության ճանապարհ ուղեկցելու առիթով: Իսկ նա ինը տասնամյակը բոլորելուց հետո անգամ շարունակում էր շրջագայել, ելույթներ ունենալ աշխարհի ամենաշքեղ բեմերում եւ զարմացնել մարդկությանը երբեւէ չխամրող իր ձայնով ու շքեղ արվեստով:
«Երբ ռադիոընդունիչի կոճակը կսեղմեմ եւ հեռու-հեռուներեն կլսեմ Ազնավուրի երգերը,- գրել է հայոց փառքերից մեկը՝ Վիլյամ Սարոյանը,- միտքես կսեմ՝ ապրի՛ս, եղբայր, դու՛ն ալ հաղթեցիր… Դուն մեծ ու տոկուն հայ մըն ես…»:
Աշխարհահռչակ մեծ ու տոկուն հայը ծնվել է 1924 թ. այս օրը՝ Փարիզի Սեն Ժերմեն դե Պրե թաղամասում, Միքայել եւ Քնար Ազնավուրյանների ընտանիքում: Ծննդյան անուն-ազգանունը՝ Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյան: Նրա հայրը արմատներով Էրզրումից էր՝ ծնված Ախալցխայում, 1897 թ., 1902-ին ծնված մայրը՝ Իզմիրից, որ ականատես էր եղել հայոց մեծ սպանդին: Ծնողները արտիստներ էին. մայրը դերասանուհի էր, հայրը՝ երգիչ: Ապագա ամուսինները հանդիպում են Կոստանդնուպոլսում, որտեղ Միքայելը ելույթներ էր ունենում, իսկ Քնարը՝ մշակութային հոդվածներ գրում հայատառ թերթերի համար: 1922 թ. արդեն ընտանիք կազմած զույգը մեկնում է Հունաստան: Մեկ տարի անց Սալոնիկում ծնվում է նրանց դուստրը՝ Աիդան: Ավելի ուշ ընտանիքը տեղափոխվում է Ֆրանսիա, որտեղ էլ լույս աշխարհ է գալիս երգարվեստի հանճարներից մեկը՝ Շառլ Ազնավուր խնկելի անունով…
Նախկին բարիտոն հայրը «Կովկաս» անունով փոքրիկ ռեստորան է բացում Ուշեթ փողոցի վրա, որտեղ երգում էր գաղթականների համար: Իր դերասանուհի կնոջ հետ նրանք երկու զավակներին մեծացնում են երաժշտության եւ թատրոնի, արվեստասեր մարդկանցով շնչող մթնոլորտում: 1933 թ., ռեստորանի փակվելուց հետո, ընտանիքը տեղափոխվում է Կարդինալ Լըմուանի փողոց, սրճարան բացում Ռոնյոնի արվեստի դպրոցի դիմաց: Ծնողները որոշում եւ դերասան դառնալ երազող Շառլին տանում են այդ կրթօջախ: Այստեղ նա առաջին անգամ բեմ է բարձրանում՝ իր համար ընտրելով Ազնավուրը՝ որպես բեմական անուն եւ սկզբնական շրջանում Պտի-Մոնդ էստրադային փոքրիկ բեմում հանդես գալիս որպես պարող, ապա սկսում է մանկական դերեր կատարել Օդեոն, Մադլեն, Մարինի փարիզյան թատրոններում: Այսպես սկսվում է նրա մուտքը արվեստի մեծ աշխարհ:
1941 թ. Ազնավուրը հանդիպում է կոմպոզիտոր, դաշնակահար Պիեռ Ռոշին: Սկսվում է նրանց ընկերությունը, որի ընթացքում Շառլը վերջնականապես վճռում է՝ իր տեղը երգարվեստն է: Պիեռի հետ ստեղծում են «Ռոշ եւ Ազնավուր» դուետը, ելույթներով հանդես գալիս տարբեր համերգասրահներում: 1944 թ. Ազնավուրը գրում է իր առաջին՝ «Ես խմել եմ» երգը, որը Ժորժ Ուլմերի կատարմամբ արժանանում է «Տարվա ձայնապնակ» մրցանակին: Նրա համար, սակայն, բեկումնային էր լինելու հանդիպումը ֆրանսիացի հայտնի երգչուհի Էդիթ Պիաֆի եւ իր կուռք Շառլ Տրենեի հետ: Նա Պիաֆից սովորում է այն ամենը, ինչ կարելի էր իմանալ շանսոնյեի արվեստի մասին: Երգչուհին դուետին աշխատանքի է հրավիրում Նյու Յորք, ուր նա մեկնում էր շրջագայությունների: Ընկերները փորձում են հաջողության հասնել Քվեբեկում, այնուհետեւ՝ Մոնրեալում: Չնայած որ դուետը արդեն մեծ ճանաչում ուներ Կանադայում, այդուհանդերձ, Ազնավուրը Պիաֆի հորդորով վերադառնում է Ֆրանսիա եւ սկսում իր սոլո կարիերան, որը սկզբնական շրջանում հաջողությամբ չի պսակվում: Նա սկսում է համագործակցել Ժիլբեր Բեկոյի հետ: 1956 թ. համերգներով հանդես է գալիս Հյուսիսային Աֆրիկայի երկրներում: Այդ ելույթները երգչին նոր ճանաչում եւ հաջողություններ են բերում: Դրանից մեկ տարի առաջ նա առաջին անգամ ելույթ էր ունեցել Փարիզի «Օլիմպիա» դալիճում, որով ֆրանսիական մամուլը սքանչացել էր. «Ֆրանսիան ազնավուրացված է…»: Իսկ Ֆրանսիա երկրի ղեկավար փառքերից մեկը՝ Շառլ դը Գոլը, իր խոսքն ուղղելով երգչին, բարձրաձայնել էր. «Դուք կնվաճեք աշխարհը, որովհետեւ կարողանում եք հուզել…»:
Երաժշտական Պառնասում հայտնված Ազնավուրի երգացանկում շրջանցված չէ հայկական թեման. «Ջան», «Ինքնակենսագրություն», «Քնքուշ Հայաստան», «Նրանք ընկան», «Քեզ համար, Հայաստան» երգերը ասվածի վկայությունն են: Վերջինը գրված է 1988-ի Սպիտակի բնավեր երկրաշարժի առիթով: Երգի բարեգործական տեսահոլովակը ազգանվեր արվեստագետը պատրաստել էր Անրի Վերնոյի եւ 90 այլ ֆրանսիացի երգիչ-դերասանների հետ միասին: Այն վաճառվել է ռեկորդային՝ երկու միլիոն օրինակով:
Իր երաժշտական կարիերայի ընթացքում «20-րդ դարի էստրադային լավագույն երգիչը» («Թայմս» ամսագիր) ձայնագրել է շուրջ 1200 երգ տարբեր լեզուներով՝ ֆրանսերեն, անգլերեն, իտալերեն, իսպաներեն, գերմաներեն, հայերեն, ռուսերեն, նեապոլիտաներեն: Հեղինակել եւ համահեղինակել է ավելի քան 1000 ստեղծագործություն եւ՛ իր, եւ՛ այլ երաժիշտների համար:
Նրա երգերը կատարել են աշխարհահռչակ երգիչներից շատերը՝ Ռեյ Չարլզ, Լայզա Մինելի, Էդիթ Պիաֆ, Բոբ Դիլան, Խուլիո Իգլեսիաս, Պլասիդո Դոմինգո, ուրիշներ: Նկարահանվել է կինոյում՝ «Գլուխը պատին», «Մի կրակեք դաշնակահարի վրա», «Սատանան եւ տասը պատվիրանները», «Արարատ», այլ կինոժապավեններ: Հեղինակել է 14 գիրք, որոնք թարգմանվել են տասնյակ լեզուներով:
Ազնավուրի վաստակը, հիրավի, սխրանքի է նման: Նրա հայրենասիրությունը՝ պաշտամունքի: Նա հայության արժանապատիվ դեսպանն էր աշխարհում, հայ անունը հնչեցնող վերջին մոհիկանը՝ հորիզոնից հորիզոն: Որոշել էր 100-ամյակին նորից բեմ բարձրանալ ու երգել: Երգել որպես 100-ամյա երգի արքա: Ավաղ, չկարողացավ կատարել վերջին խոստումը. հեռացավ մեզանից 2018 թ. հոկտեմբերի 1-ին, 94 տարեկան հասակում: Բայց շարունակում է ծխալ նրա անմեռ երգի խունկը համաշխարհային երգարվեստի շքեղ տաճարում: Մնանք նրա երգի խորանի խոնարհ խնկարկուն… Եվ հպարտանանք՝ հնչեցնելով Շառլ Ազնավուր պաշտելի անունը…
Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ
Նյութի աղբյուրը՝ Armenpress.am
