Պարզվեց, որ Հայաստանը դադարեցրել է Փոթիով դեպի Կովկաս նավահանգիստ լաստանավային փոխադրումները․ «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է. Փաշինյանի պաշտոնավարման շրջանում ամենատարբեր թեմաների, այդ թվում՝ ներդրումների ու նոր նախագծերի հետ կապված ճոխ խոստումների պակաս չենք ունեցել։ Անգամ ունեցանք մի իրավիճակ, երբ Փաշինյանն ուղղակի հայտարարում էր, թե ներդրողները Հայաստանում ներդրում կատարելու համար... հերթ են կանգնել։ Իրականում իշխանափոխությունից հետո սկզբնական շրջանում Հայաստանում ինչ ներդրում էլ կատարվում էր, անցյալի իներցիայի հետևանք էր։ Այս ֆոնին իշխանությունները փորձեցին իրենց կողմից ևս «նախաձեռնողականություն» ցուցաբերել՝ ցույց տալու համար, թե իրենց նկատմամբ այնքան մեծ վստահություն կա, որ ընդունակ են խոշոր ներդրումներ ներգրավել։ Բայց եթե հանում ենք այդ նախաձեռնությունների քարոզչական ու փիառ նշանակությունը, ապա դրանց հիմքում ոչինչ չի մնում։
Օրինակ՝ 2021 թվականի դեկտեմբերին մեծ շուքով գրանցում ստացավ «Fly Arna» ավիաընկերությունը։ Նախատեսվում էր, որ նորաստեղծ ընկերությունն աշխատելու է «Air Arabia»-ի բյուջետային բիզնես մոդելով, այսինքն՝ լինելու է հայկական լոուքոսթեր ավիափոխադրող։ ՀՀ կառավարությունն էլ մինչ այդ՝ 2021 թվականի հոկտեմբերին կայացված որոշմամբ պետական բյուջեից Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդին հատկացրեց 4 միլիարդ 733 միլիոն յոթ հարյուր քսան հազար ՀՀ դրամ (շուրջ 12 միլիոն դոլար)՝ «Ֆլայ Արնա» նորաստեղծ ավիաընկերության բաժնետոմսերի դիմաց վճարման նպատակով։ Այդպիսով հարկատուներիս կողմից պետբյուջե վճարված միջոցների հաշվին ավիաընկերության բաժնետոմսերի 49 տոկոսի սեփականատեր դարձավ պետությունը՝ հանձին Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի։ Սակայն ավիաընկերությունն այդպես էլ թռիչքներ չիրականացրեց, իսկ արդեն 2023 թվականին էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը հայտարարեց, թե «Fly Arna» ազգային ավիափոխադրող ընկերությունը լրացուցիչ ֆինանսավորման կարիք ունի։ Ստացվում է, որ պետբյուջեի հսկայական միջոցները վատնվեցին ներդրումների անվան տակ։
Նույնպիսի իրավիճակ ունենք նաև Հայաստանում ավտոմեքենաների արտադրության թեմայի շուրջ։ Երբ Վահան Քերոբյանը տեսանյութ էր տարածել, թե Հայաստանում «Սեպուհ-1» ընկերությունը ավտոմեքենաներ է արտադրում, տպավորություն էր ստեղծվում, թե Հայաստանը կարող է մեքենաների արտադրության կենտրոն դառնալ։ Բայց պարզվում է, որ ավտոարտադրության գործարանի մասին խոսք լինել չի կարող, Հայաստանում ընդամենը 8 մեքենա է հավաքվել, ինչը չի խանգարում, որ Քերոբյանը հիմա էլ խոսի հոսքագծային արտադրության անցնելու և էլեկտրամոբիլների արտադրության մասին։ 2022 թվականին էլ նույն Քերոբյանը նույն համոզվածությամբ նշում էր Փոթի-Կովկաս լաստանավային երթուղու գործարկման մասին, որն իբր պետք է այլընտրանք լիներ Լարսի ճանապարհին։ Նույնիսկ ակնկալվում էր, որ լաստանավային հաղորդակցության գործարկումը հնարավորություն կտա ՀՀ բեռնափոխադրող ընկերություններին «Վերին Լարսի» անանցանելիության պարագայում սեզոնային բեռների տեղափոխմանն առնչվող լոգիստիկ ենթակառուցվածքներն ավելի հասանելի դարձնել և նվազեցնել խոչընդոտները, արագացնել բեռների փոխադրումը։ Իսկ արդեն անցյալ տարի կառավարությունը որոշում ընդունեց Հայաստան ՌԴ-ից բեռնափոխադրումների միակ գործող ցամաքային ուղուն այլընտրանքային՝ լաստանավով և/կամ նավով տեղափոխման ծախսերի փոխհատուցման վերաբերյալ։ Եվ, չնայած պետական միջոցների ծախսմանը, լաստանավային փոխադրումներն այդպես էլ այլընտրանք չդարձան Լարսի երթուղուն։
Ավելին, այս տարվա սկզբին պարզվեց, որ Հայաստանը դադարեցրել է Փոթիով դեպի Կովկաս նավահանգիստ լաստանավային փոխադրումները՝ «այս երթուղու ոչ շահութաբեր լինելու պատճառով»: Ո՞վ է մեղավոր, ըստ Քերոբյանի, ճիշտ է՝ գործարարները: «Լաստանավը աշխատել է մի քանի ամիս, մեր գնահատմամբ, ինքը չի առաջացրել բավարար հետաքրքրություն արտահանողների ու ներմուծողների մոտ, ընկերությունները չեն օգտագործել այդ լաստանավն այնպես, որ մենք շարունակեինք շահագործել այդ ուղղությունը»,-ասել է նախարարը: Դե, հասկանալի է, այս ամենը պարզապես ձեռագիր է, փաշինյանական «փուչիկներ», որոնք պայթում են անընդհատ: Ինքը՝ Փաշինյանը, Հայաստանի ներդրումային գրավչությունն ընդգծելու համար 2018 թվականից սկսած տարբեր գործարաններ է «բացում», նաև այնպիսի հաստատություններ, որոնք արդեն իսկ մեկ անգամ բացվել էին։ Ավելին, այն գործարաններն ու արտադրամասերը, որոնց «բացմանը» գնում էր Փաշինյանը կամ մեծ փիառով հայտարարում դրանց մասին, կարճ ժամանակ հետո կա՛մ փակվում էին, կա՛մ ուղղակի պարզվում էր, որ դրանք ուղղակի ֆեյք էին։
Օրինակ՝ 2018 թվականին նա Վանաձորում մասնակցել էր կոմպոզիտային գազաբալոնների գործարանի բացմանը, իսկ հետո պարզվեց, որ գործարանն այդպես էլ արտադրանք չի թողարկել։ Փաշինյանը Վանաձորում մասնակցել էր նաև հայ-իրանական ավտոմեքենաների արտադրության գործարանների բացմանը, սակայն հետագայում ԱԺ-ում դրա վերաբերյալ իրեն ուղղված հարցից զարմանում էր, թե ինքը մասնակցե՞լ է նման գործարանի բացմանը։ Փաշինյանի պատասխանում հետաքրքիր էր այն շեշտադրումը, որ երբ ինքը գնում է ինչ-որ գործարանի բացման, դա չի նշանակում, որ գործարանի գործունեության պատասխանատվությունն ստանձնում է։ Ի սկզբանե մի շարք ներդրումային «նախագծերի» մասին լրատվամիջոցները և փորձագետները նշում էին, թե դրանք վստահություն չեն ներշնչում, փուչիկի պես պայթելու են և այլն։ Այդպես էլ տեղի է ունենում։ Արդյունքում, այս իշխանությունները չեն կարող նշել ներդրումային մի խոշոր նախագիծ, որն արդյունքներ է արձանագրել։ Թեպետ, 2018 թվականից սկսած նրանց չի հաջողվել անգամ եղած ենթակառուցվածքային նախագծերն իրենց ավարտին հասցնել, ուր մնաց թե կարողանան նոր նախաձեռնությունները կյանքի կոչեն։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
