Եթե հիմա ունենք մահացության այսքան դեպքեր, «կարմիր գոտում» ունենալու ենք ավելի մեծ թվով դեպքեր
Lragir.am-ի զրուցակիցն է «Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի» բուժական գծով փոխտնօրեն Նաիրա Ստեփանյանը
Տիկին Ստեփանյան, կորոնավիրուսային հիվանդացության թվերն աճում են, ի՞նչ իրավիճակ է։
Այո, թվեն օրեցօր աճում են։ Այսօրվա հրապարակված թվերով 1217 նոր դեպք ունենք, դա ինձ համար մտահոգիչ է և որպես քաղաքացի, և որպես բուժաշխատող, ով պայքարում է կորոնավիրուսային հիվանդության դեմ՝ սկսած նախորդ տարվա մարտի մեկից։ Օրերս մեկ օրում գրանցվեց կորոնավիրուսից 43 մահվան դեպք, հիվանդության արձանագրման սկզբից երբևէ նման թիվ արձանագրված չի եղել։ Եվ եթե վիճակագրությունը վերծանում ենք, ստացվում է, որ ժամում երկու մարդ է մահանում Covid-ից, ինչը բավական լուրջ ցուցանիշ է Հայաստանի նման երկրի համար։ Պետք է հաշվի առնենք, որ «դելտա» շտամի դեպքում յուրաքնաչյուր նոր դեպքը վարակում է 8-9 մարդու, իսկ նախորդ ալիքների դեպքում մեկ մարդը կարող էր վարակել 3-4 մարդու։ Ես ուզում եմ նաև ընդգծել, որ նախորդ ալիքների ժամանակ մենք այսքան մանկական հոսպիտալացում չենք ունեցել, 0-18 տարիքային խմբում մանկական կլինիկական ախտանշաններով հոսպիտալացումների դեպքերը բավական մեծացել են, արդեն մեկ կամ երկու կլինիկան չեն բավարարում մանկական հոսպիտալացումների համար։
Նախորդ ալիքների ժամանակ թվերը արագ բարձրացան, կանգնեցին պլատոյի վրա, ապա սկսեցին իջնել։ «Դելտա» շտամի դեպքում մենք դեռ բարձրանում ենք և դեռ նոր պետք է մտնենք «կարմիր գոտի»։ Եվ եթե մենք դեռ բարձրանալու ժամանակ ունենք այսքան մահացության դեպքեր, «կարմիր գոտում» ունենալու ենք ավելի մեծ թվով դեպքեր։ Եթե հիշում եք, նախորդ ալիքների ժամանակ գրվում էր, թե մահացողները քանի տարեկան են, այս թվերի մեջ արդեն հնարավոր չէ տարիքը գրել, բայց հնարավոր է ասել, որ մահերն ավելի երիտասարդացած են, ծանր ու ծայրահեղ ծանր դեպքերն ավելի երիտասարդացած են։ Լուրջ վերաբերմունք պետք է ցուցաբերենք այս հիվանդության նկատմամբ՝ մեր պետության սոցիալական բեռը թեթևացնելու համար։
Այո, Covid-ը ծանր բեռ է մեր երկրի ու առողջապահական համակարգի համար։ Բավական լուրջ հոսպիտալացման դեպքեր ունենք՝ բուժման տևականությամբ։ Ծանր և ծայրահեղ ծանր պացինետները հոսպիտալում գտնվում են բավական երկար ժամանակ՝ հնարավոր է 1 կամ 1,5 ամիս։ Դա ևս ծանրաբեռնում է առողջապահական համակարգը։ Տա Աստված, որ կարողանանք ավելի արդյունավետ աշխատել ու հաղթահարել սա։ Բոլոր Covid կլինիկաներն այսօր աշխատում են իրենց հնարավորությունների մաքսիմումի շրջանակներում, հագեցած են ամեն ինչով, սակայն սա կորոնավիրուսային հիվանդությունն է, որի դեմ ամբողջ աշխարհը պայքարում է։ Եվ աշխարհում պայքարի նույն մեխանիզմներն են, որոնցից առաջինը պատվաստումներն են։ Օրինակ են բերում՝ բա ինչո՞ւ են Եվրոպայում 90 տոկոսվ պատվաստված։ Որովհետև եվրոպացիներն օրենքին ու հրահանգներին ենթարկվելու մտածելակերպ ունեն, դրկիցի մասին մտածում են։ Այստեղ դա չկա, մարդիկ սահմանափակվում են նրանով, որ ասում են՝ «ես չեմ հավատում»։ Որքան կարելի է հանդուրժել այս իրավիճակը։ Ասեմ ավելին՝ առողջապահական համակարգը հյուծված է։ Ես սա ասում եմ որպես բժիշկ, մենք ի վերջո կանգնելու ենք այն խնդրի առաջ, որ այլևս բժիշկն առողջություն չի ունենալու աշխատել պացիենտների հետ։ Միգուցե փորձենք սթափ մտածելակերպով խնայե՞լ բժշկական ռեսուրսը։
Մարդկանց բավարար տեղեկատվություն տրվա՞ծ է, թե ինչու նրանք պետք է պատվաստվեն։ Պատվաստումների ու պատվաստանյութերի մասին տարբեր հարցեր կան։
Covid կլինիկաներում աշխատող բժիշկներն անգամ սեփական ընտանիքի հետ շփվելու ժամանակ չունեն, բայց որքանով ես կարողանում եմ հետևել իրավիճակին, ապա, այո, մարդիկ տեղեկացված են։ Ես գտնում եմ, որ և նախարարությունը, և կառավարությունը միահամուռ կոչեր ու հրահանգավորումներ են իրականացնում՝ անհրաժեշտ է պատվաստվել։ Բոլոր ինֆեկցիոն հիվանդություններն աշխարհի երեսից վերացել են բացառապես պատվաստումների շնորհիվ։ Օրինակ՝ կարմրախտի դեպքեր Հայաստանում չեն գրանցվում, քանի որ այդ արդյունքին հասել ենք պատվաստումների շնորհիվ։ Դրանք ինֆեկցիոն հիվանդություններ են, ինչպես Covid-ը, որոնք առաջացնում են սոցիալական ծանրաբեռնվածություն։ Մեկ անձը կարող է վարակել և առաջացնել այլ անձի վարակում ու կյանքի որակի իջեցում։ Էլ չասեմ, որ Covid-ի պարագայում կյանքը վտանգված է հատկապես մեծահասակ բնակչության և ուղեկցող խնդիրներով հիվանդների մոտ։ Իսկ Հայաստանի Հանրապետությունում շատ-շատ են ուղեկցող հիվանդություններով պացիենտները։
Այդ թվում՝ երիտասարդնե՞րը։
Այո, այդ թվում՝ երիտասարդները։ Առնվազն ճարպակալում ունեն, որը Covid-ի ժամանակ բավական լուրջ ուղեկցող խնդիր է։ Շատ քիչ են այն պացինետները, որոնք չունեն ուղեկցող հիվանդություններ։
Կա գնահատական, որ «դելտա» շտամը հիմնականում երիտասարդներին է թիրախավորում, դուք ի՞նչ եք նկատում։
Ոչ թե հիմնականում երիտասարդներին է թիրախավորում, այլ նաև՝ արդեն երիտասարդներին։ Եթե նախորդ շտամների ժամանակ երիտասարդները վարակվում էին, բայց տանում էին հիմնականում անախտանիշ, որոշ դեպքերում ուղղակի թեթև կամ միջին ծանրության ընթացքով, «դելտա» շտամի պայմաններում մենք ունենք երիտասարդների մոտ ծանր և ծայրահեղ ծանր ընթացք։ Հիվանդությունը կարող է նաև ամբողջովին առողջ երիտասարդի մոտ ընթանալ ծանր և ծայրահեղ ծանր ձևով։ Ես ուզում եմ շեշտել, որ այս իրավիճակը մեր քաղաքացիների կողմից անլուրջ վերաբերմունքի հետևանք է։
Ի՞նչ են պատճառաբանում հիվանդները, ինչո՞ւ չեն պատվաստվում։
Շատերը պատճառաբանում են՝ «դե ես պետք է գնայի պատվաստվելու»։ Իհարկե, ես չեմ ընդունում այդ պատճառաբանությունը, որովհետև եթե պատվաստանյութը դեռևս մարտ-ապրիլ ամիսներից արդեն ներկրված է Հայաստան, մենք այսօր չպետք է ասեինք՝ պետք է գնայինք պատվաստվելու։ Պետք էր ժամ առաջ մտածել սեփական ընտանիքի և սեփական առողջության մասին, գնալ և պատվաստվել։ Չկա երաշխիք, որ պատվաստված պացիենտը չի հիվանդանա, բայց հավատացած եղեք, փաստը մնում է փաստ, որ հիվանդանոցներում հոսպիտալացված անձանց գերակշիռ մասը չպատվաստվածներն են։ Այո, պատվաստված պացիենտները կարող են վարակվել, սակայն նրանք հիվանդությունը տանում են թեթև։ Դա ես ձեզ ասում եմ պաշտոնապես։ Կան պատվաստված պացիենտներ, ովքեր դիմում են ախտանշաններով, բայց որպես կանոն, նրանց մոտ անգամ թոքաբորբ չի զարգանում։ Կարող են լինել ուղեկցող հիվանդություններով պացիենտներ, որոնք պատվաստված են և ծանր ընթացք ունենան, բայց դրանք եզակի դեպքեր են, չի բացառվում ոչինչ։ Բայց թվերը խոսում են այն մասին, որ պատվաստված քաղաքացիները հիվանդանում են թեթև, և հիվանդանոցներում պառկած պացինետների գերակշիռ մասը չպատվաստվածներն են, եթե ոչ բոլորը։ Եվ այստեղ քննարկել կամ հարցականի տակ դնել պատվաստվելը, դա ես համարում եմ և քաղաքացու և իմ մի շարք կոլեգաների կողմից արվող հանցագործություն։ Եթե կան հիմնավորումներ, փաստարկներ և այլ առաջարկներ՝ համավարակի դեմն առնելու համար, այդ դեպքում խնդրում եմ թող առողջ բանականության շրջանակներում ներկայացնեն այդ առաջարկները։ Կա միակ ընդունված տարբերակը՝ եթե մենք ուզում ենք պայքարել, հաղթահարել, ապա միայն պատվաստումով դա պետք է անենք այս պահի դրությամբ։
Ի՞նչ իրավիճակ է հիվանդանոցներում։
Այս պահին «Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնում» մենք որևէ ազատ մահճակալ չունենք։ Ես կանխատեսում եմ, որ հնարավոր է մի քանի օրերի ընթացքում մենք հասնենք իրավիճակի, որ պացիենտներն ստիպված լինեն սպասել։ Դա շատ հնարավոր է, քանի որ «դելտա» շտամի ալիքը երբ սկսվեց, հոսպիտալացվում էին անգամ թեթև ու միջին ծանրության դեպքերը, որոնք այս պահին հնարավոր է դիտարկվեն չհոսպիտալացվող դեպքեր։ Ես վերջին օրերի ընթացքում արդեն ընդունում եմ բացառապես դեսատուրացված պացինետներին։ Վերակենդանացման բաժանմունքում, նաև սոմատիկ բաժանմունքներում մենք տեղ չունենք արդեն։
Դուք այն բժիշկն եք, ով ընդունել էր Հայաստանում կորոնավիրուսով առաջին վարակված հիվանդին։ Ի՞նչ է փոխվել այդ ժամանակվանից մինչև այսօր։
Հիվանդության առումով շատ բան է փոխվել, յուրաքնաչյուր ալիք իր առանձնահատկություններով էր ընթանում և յուրաքանչյուր ալիքի ժամանակ կլինիկական ախտանիշները, ծանրությունն ու հիվանդության ելքերը տարբեր էին։ «Դելտա» ալիքի ժամանակ ամենամտահոգիչ առանձնահատկություններից մեկը երիտասարդ ծանր և ծայրահեղ ծանր դեպքերի ի հայտ գալն է։ Կլինիկորեն փոփոխություններ ևս կան, եթե նախկինում մարդիկ նշում էին համի ու հոտի կորուստը, հիմա գրեթե այդպիսի խնդրով պացիենտ մեզ չի դիմում։ Հիմա մեզ ավելի շատ դիմում են աղեստամոքսային համակարգի խանգարումներով պացիենտները, կոկորդի ցավով, գլխացավով։ Սա «դելտա» շտամի առաձնահատկությունն է։
Իսկ մարդկանց մոտեցման առումով ես չեմ տեսնում որևէ փոփոխություն։ Այն պացիենտները, ովքեր չէին հավատում, շարունակում են չհավատալ այս հիվանդությանը։ Չհավատացող պացիենտի կամ Covid-ի մասին խոսող բժշկի վարքը, ով երբևէ Covid բաժանմունքում չի եղել և չի տեսել Covid-ով պացիենտի վիճակը, բուժման մոտեցումները, սակայն կարողանում է հակափաստարկներով խոսել տարբեր հարթակներից, ես համարում եմ հանցագործություն։ Շատ կոպիտ եմ ասում, բայց մեր կոլեգաներին ես խնդրում եմ՝ այցելեք Covid հիվանդանոցներ։ Եվ ուզում եմ հասկանալ՝ այցելությունից հետո նորից կխոսե՞ք այդ տոնայնությամբ՝ չհավատալով կամ հակապատվաստումային փաստարկներով։ Իսկ ինչ վերաբերում է քաղաքացիներին, ապա ինչպես նախկինում էին անփույթ վերաբերվում հակահամաճարակային կանոնների պահպանմանը, այնպես էլ հիմա։ Որևէ բան չի փոխվել։ Սա, կարծում եմ, մեր մտածողության խնդիրն է։
