Ես վստահությամբ չեմ կարող ասել, որ 100 տարի հետո Հայաստան կլինի, բայց վստահությամբ կարող եմ ասել... Ստեփան Դանիելյան
Ես վստահությամբ չեմ կարող ասել, որ 100 տարի հետո Հայաստան կլինի, բայց վստահությամբ կարող եմ ասել, որ երկու ինստիտուտ կլինի, դա Հայ Եկեղեցին է ու Դաշնակցությունը։
Հայ ժողովուրդը դարեր ի վեր չի կարողացել պետություն ստեղծել, սակայն այդ երկուսը ստեղծվել է ու գաղտնիքն այն է, որ երկուսն էլ արտաքին միջամտությամն շնորհիվ են ստեղծվել։ Մենք ինքնուրույն չենք կարողանում կանոնակարգել մեր հարաբերությունները։ Եթե չենք կարողանում իրար հետ հարաբերվել ըստ կանոնների, էլ ինչ պետության ու բանակի մասին է խոսքը:
Եկեղեցին ստեղծել են քրիստոնյաները, Հայ Եկեղեցին առաջին հերթին ասորիներն են ստեղծել, 5-րդ դարից ի վեր Պարսկաստանի հովանավորությամբ, որպեսզի ասորիների ղեկավարությամբ հայերը կտրվեն Բյուզանդիայի ազդեցությունից։ Մոտ 200 տարի Հայ Եկեղեցու գաղափարական կենտրոնը ասորի միաբաններից բաղկացած Գլակավանք է եղել' Մշո Սուրբ Կարապետը։ Այդ մասին կարող եք կարդալ Երվանդ Տեր-Մինասյանի աշխատություններում։
Դաշնակցությունը ստեղծվել է Երիտասարդ Հայաստան կոմիտեի հիման վրա, Երիտասարդ Իտալիա, Երիտասարդ Սերբիա, Երիտասարդ Թուրքեր եւ նմանատիպ այլ հեղափոխական շարժումների նմանությամբ։ Դրանք 19-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած կանոնակարգում էր Բրիտանիայի վարչապետ Պալմերստոնը, ով Ղրիմի պատերազմն էր հրահրել, նաեւ Նապոլեոն 3-ին էր Ֆրանսիայում բերել իշխանության։
Այդ շարժումները, ինչպես նաեւ Մուսուլման Եղբայրները եւ նմանատիպ մյուս նախաձեռնությունները, սկզբնական շրջանում Բրիտանիայի աջակցությամբ էին ստեղծվում, որպեսզի դրանց միջոցով տապալվեն Եվրոպայի կայսրությունները, իսկ Մուսուլման Եղբայրների դեպքում հակազդեին Կոմինտեռնին։ ՀՅԴ-ի կանոնադրության հիմքում Մակեդոնիայի հեղափոխականների տիպային կանոնադրությունն է դրված։
Ինչի եմ սա գրում։ Ցանկացած կայուն ինստիտուտի հիմքում պետք է լինի աշխատող կանոնադրություն, որը թույլ տա անդամների հարաբերությունները կանոնակարգել ու որոշումների կայացման լեգիտիմ մեխանիզմ ունենալ։ Եթե դա լինի, ուրեմը կազմակերպությունը կայանում է։
Հայաստանում այս 30 տարվա ընթացքում չի ստեղծվել Եկեղեցու ու ՀՅԴ-ի նման կառույց, որովհետեւ մենք չենք կարողանում մեր միջեւ եղած հարաբերությունները կանոնակարգել ու որոշումների ընդունման լեգիտիմ մեխանիզմներ ստեղծել։
Օրինակ, երկար ժամանակ իշխանության ղեկին եղած Հանրապետական կուսակցությունից եթե Սերժ Սարգսյանը հեռանա, այն կփլվի, որովհետեւ դա մարդկային գործոնի վրա է հիմնված, այլ ոչ թե վերը ասված սկզբունքների։ Նման օրինակները շատ են։
Քաղաքականությամբ զբաղվելու, պետություն կայացնելու համար նախ պետք է ինստիտուտներ կայացնել, որը չի ստացվի առանց այդ սկզբունքների, հետո նոր սկսել խոսել բովանդակության մասին։
