Առավել տարածված՝ Վայոց ձորում․ վերարտադրողական խնդիրների պատկերն ու անելիքները
Հայաստանում առաջին անգամ ռեպրոդուկտոլոգներ են պատրաստվել, որոնց հանձնվել են մասնագիտական դիպլոմներ։ Մինչ այժմ վերարտադրողական բժշկությունը դիպլոմավորված չէր։ Ինչպես աշխարհում, Հայաստանում ևս բժշկության այս ուղղությունը պահանջված է՝ առողջական խնդիրների բերումով։
Ինչպիսի՞ն է վերարտադրողական բժշկության պատկերը Հայաստանում, և որո՞նք են վերարտադրողական առավել տարածված խնդիրները։
33 տարեկան Սվետլաննա Սարխոշյանը 14 տարվա անպտղությունից հետո մայրական բերկրանքն այս տարի զգաց։ Նրանց երջանկությունը 4.5 ամսական է, անունը՝ Թամարա։ 10 տարվա բուժումները վերջապես արդյունք տվեցին՝ ասում է զրուցակիցս։ Հանրապետության գրեթե բոլոր հիվանդանոցներով են պտտվել՝ բուժումներ, վիրահատություններ, խնդիրներ․
«Բուժվել եմ, որ բնական ճանապարհով հղիանամ, չի ստացվել։ 10 տարի առաջ էկո եմ արել, նորից չի ստացվել։ Ինսեմինացիաներ եմ արել 5 հատ, չի ստացվել։ Երկրորդ էկոյով պտուղը կպել է։ Ամենից շատը մեզ խանգարում էր սթրեսը։ Շատ էինք մտածում այդ ուղղությամբ»։
ՄԱԿ–ի վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ Հայաստանում անպտղության ցուցանիշը 16.8 տոկոս է։ Առաջնային անպտղությունը 1.7 տոկոս է, որտեղ տղամարդիկ 2.2 տոկոս են կազմում, իսկ կանայք՝ 1.3՝ «Ռադիոլուրին» ասում է ՄԱԿ–ի Բնակչության հիմնադրամի սեռական և վերարտադրողական առողջության ծրագրերի ղեկավար Նարինե Բեգլարյանը։ Բարձր են երկրորդային ապտղության ցուցանիշերը հատկապես տղամարդկանց շրջանում։
«Հայաստանում երկրորդային անպտղությունն, ըստ վերջին հետազոտության, 15.1 տոկոս է։ Տղամարդկանց մոտ 19.6 տոկոս է, իսկ կանանցը՝ 13 տոկոս է։
Առաջնային անպտղությունն առավել տարածված է Սյունիքում ու Վայոց ձորում, երկրորդայինը՝ Վայոց ձորում, Շիրակում, Արարատում ու Երևանում։ Ի դեպ, աշխարհի մակարդակով անպտղության ամենացածր թվերը Սկանդինավյան երկրներում են։ Տարածաշրջանում Հայաստանից ավելի մտահոգիչ ցուցանիշեր ունեն Թուրքիան ու Իրանը։ Համաձայն ԱՀԿ տվյալների՝ 15 տոկոս անպտղության ցուցանիշն արդեն ահագնացող է։ Հայաստանում այդ թիվը 17 է այն դեպքում, երբ նաեւ ծնելիության գործակիցն է ցածր՝1.6 տոկոս։ Դեմոգրաֆիկ խնդիրները լուրջ են՝ ասում է ՄԱԿ–ի Բնակչության հիմնադրամի ներկայացուցիչը։ Ամենամեծ խնդիրն այն է, որ անպտղությունը տարածված է ակտիվ վերարտադրության տարիքի կանանց ու տղամարդկանց մոտ՝ նշեց Նարինե Բեգլարյանը։
«Կարևոր է, որ կինն ու տղամարդը ուշադիր լինեն իրենց առողջությանը։ Օրինակ՝ պետության կողմից կա ծրագիր ՝ մինչ ամուսնությունը անվճար ստանալ խորհրդատվություն։ Եթե կան խնդիրներ, ապա մինչ հղիանալը ստանան բուժումներ։ Վարել առողջ ապրելակերպ։ Հրաժարվել ալկոհոլից ու ծխախոտից»։
Անպտղության պատճառները տարբեր են։ Ընդհանուր հիվանդություններ, էնդոկրին շեղումներ, վիրահատություններ, շրջակա միջավայրի ազդեցություն, տոքսինների օգտագործումը։ Տղամարդկանց անպտղության պատճառը հիմնականում սեռավարակներն են, որոնք կամ չեն բուժվել, կամ բուժվել են ուշացումով՝ ասում է առողջապահության նախարարության Մոր և մանկան առողջության պահպանման վարչության մայրական և վերարտադրողական առողջության պահպանման բաժնի պետ Ռուզան Մարտիրոսյանը։
«Նշեմ, որ 2014 թվականի համեմատությամբ ունենք կանանց անպտղության չնչին նվազում, բայց տղամարդկանց շրջանում ունենք շեշտակի աճ՝ պայմանավորված տղամարդկային խնդիրներով»։
Համաշխարհային ուսումնասիրությունները պարզել են, որ անպտղության պատճառ կարող են լինել նաև պլաստիկ շշերի օգտագործումն ու կոսմետիկ նյութերում պարունակվող ֆտալատները՝ ասում է ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի ներկայացուցիչ Նարինե Բեգլարյանը։
«Երբ մենք ուսումնասիրում էինք, թե որոնք են կանանց շրջանում երկրորդային անպտղության պատճառները, 35 տոկոսն ասում են, որ ունեցել են կեսարյան հատումներ։ Բավականին մեծ թվով կանայք նշել են, որ ունեցել են սեռավարակներ ու բորբոքային հիվանդություններ։ 26 տոկոսն ասում էր, որ ունեցել է արհեստական ընդհատումներ, և նրանց 54 տոկոսն ուզել է հղիանալ, սակայն 44 տոկոսի մոտ է ստացվել»։
Վերարտադրողական բժշկությունն օրեցօր զարգացող մասնագիտություն է, սակայն Հայաստանում մինչ այժմ դրանով զբաղվում էին մանկաբարձ-գինեկոլոգները՝ «Ռադիոլուրի» հետ զրույցում ասում է «Ֆերթիլիթի սենթր» պտղաբերության կենտրոնի տնօրեն Էդուարդ Համբարձումյանը։ Հայաստանում կարիք կար այն առանձին մասնագիտություն դարձնել վերարտադրողական խնդիրների բերումով։ Մեկ տարի առաջ մարդու վերարտադրողականության հայկական ասոցիացիան, առողջապահության նախարարությունն ու առողջապահության ազգային ինստիտուտը 30 երկրի առաջատար մասնագետների մասնակցությամբ կազմակերպեցին մեկամյա դասընթացներ։ Օրեր առաջ առաջին անգամ Հայաստանում հանձնվեցին վերարտադրողաբանների դիպլոմները.
«Առաջին անգամ մասնագիտացված դիպլոմ տրվեց վերարտադրողական բժշկի։ Վերարտադրողականությունը դիպլոմավորված չէր։ Հիմա մենք ամբիոն ենք ստեղծել, մասնագիտություն ենք ստեղծել , ֆրանսիացի բժիշկների հետ մեկ տարվա կուրսեր ենք արել»։
Ոլորտի մասնագետներին անհանգստացնում է վերարտադրողական խնդիրների պատկերը հատկապես մարզերում նախ այն պատճառով, որ մասնագետները կենտրոնացված են Երևանում՝ ասում է Էդուարդ Համբարձումյանը։ Ասոցիացիան մշակել է մարզերում վերարտադրողական կենտրոնների բացման առաջարկներ։ Եթե նախկինում վերարտադրողական բժշկությանը վերաբերող օրենքն արգելում էր զարգացնել այս ուղղությունը մարզերում, ապա այսօր, ըստ Էդուարդ Համբարձումյանի, այդ արգելքը նոր փոփոխություններով հանվել է.
«Այժմ այդ արգելքը հանվել է, նոր օրենք է ընդունվել, համաձայն որի՝ մարզերը կարող են զարգացնել, ունենալ երկրորդ մակարդակի վերարտադրողական կենտրոններ, որը շատ կարևոր է։ Հիմա մնում է արդեն դրանք սարքենք, մասնագետներ վերապատրաստենք»։
Ոլորտի մասնագետներին անհանգստացնում է Հայաստանի դեմոգրաֆիկ պատկերը։ Պտղաբերության ինդեքսը Հայաստանում 1.64 է։ Շատ ցածր ցուցանիշ փոքր երկրի համար՝ ասում է զրուցակիցս։ Ռեպրոդուկտոլոգները արշավ են սկսում «Մայրությունը միայնակ չի լինում» կարգախոսով։ Հայաստանում 35-53 տարեկան շուրջ 40 հազար միայնակ կանանց մայրանալու հարցն են քննարկվում։
